محیا احمدی؛ مزدک انوشه
چکیده
تمام زبانهای دنیا از شیوههای مختلفی برای خلق واژههای جدید بهره میبرند. یکی از این فرایندها ترکیب است. ترکیب از جمله مقولاتی است که بسیاری از زبانشناسان ایرانی و غیر ایرانی از دیرباز مورد توجه ...
بیشتر
تمام زبانهای دنیا از شیوههای مختلفی برای خلق واژههای جدید بهره میبرند. یکی از این فرایندها ترکیب است. ترکیب از جمله مقولاتی است که بسیاری از زبانشناسان ایرانی و غیر ایرانی از دیرباز مورد توجه و مطالعه قرار دادهاند و این امر را میتوان بهسادگی با مراجعه به مقالات متعدد در این باب و فهرست مطالب کتابهای بیشماری که در زمینة صرف یا دستور نوشته شدهاند، مشاهده کرد. بسیاری از تحلیلگران حوزة ساختواژه بخشی از آثار خود را به این موضوع اختصاص دادهاند. شاید زایا بودن فرایند ترکیب، دلیلی موجه برای این امر در بسیاری از زبانها، از جمله فارسی و انگلیسی، است. مراد از ترکیب فرایندی است که بهوسیلة آن دستکم دو ریشه به هم میپیوندند و یک واژة مرکب میسازند. ترکیب در کنار اشتقاق پربسامدترین روش واژهسازی در زبان فارسی است. طبقهبندی و تحلیل واژههای مرکب یکی از موضوعهای بحثبرانگیز در پژوهشهای زبانشناسی است و تقریباً هر پژوهشگری که به طبقهبندی واژههای مرکب پرداخته، از راه و رسم و دیدگاه خود برای شناسایی گونههای متعدد آن استفاده کرده است. در این مقاله، با تحلیل واژههای مرکب زبان فارسی و ارائة شیوههای مختلف ردهبندی واژههای مرکب به معرفی جامعترین ردهبندی که مطابق با رویکرد صرفی نحوی است و بر ساختار نحوی تکیه دارد، میپردازیم. این طبقهبندی جدید بیشترین سازگاری را با واژههای مرکب زبان فارسی دارد و برخلاف طبقهبندیهای ارائهشده دیگر، بر ساختار واژههای مرکب تأکید دارد. این تعریف جدید با تعاریفی که غالباً در آثار صرفی نحوی یافت میشود، کموبیش متفاوت است. در این طبقهبندی واژههای مرکب به دو دستة ریشهای و ترکیبی تقسیم میشوند. در ساختار مرکبهای ریشهای هستة نقشنمای v حضور ندارد اما در ساختار مرکبهای ترکیبی این هسته حضور دارد. بود یا نبود هستة نقشنمای v در ترکیب، وضعیت دوگانهای ایجاد میکند که منطقاً حالت سومی ندارد و در نتیجه نقضپذیر نیست. طبق تعریف جدید، واژههای مرکبی مانند «میهندوست»، «خداباور» و «جاننثار» به دلیل وجود هستة v در ساختارشان، در گروه مرکبهای ترکیبی میگنجند.